وقتی پیش‌گویی، جادو و سرنوشت به جان هم می‌افتن؛ بررسی کتاب و سریال چرخ زمان

زمان مطالعه: 5 دقیقه

سریال چرخ زمان (The Wheel of Time) یکی از بزرگ‌ترین و پرخرج‌ترین پروژه‌های فانتزی تلویزیونه که خیلی زود تونست خودش رو بین بهترین‌های این ژانر جا بندازه. ترکیب دنیاسازی عظیم، روایت پیچیده و حضور بازیگرهایی مثل رزمند پایک باعث شده توجه همه رو جلب کنه. در مدتی کوتاه، این سریال به یه مرجع جدید برای طرفداران فانتزی تبدیل شد تا حدی که با آثار بزرگی مثل ارباب حلقه‌ها و بازی تاج‌وتخت مقایسه میشه. امروز قراره بررسی کنیم چرا این سریال تا این حد مهم شده و آیا واقعا ارزش دیدن داره.

• چرخ زمان از کجا شروع شد؟

این سریال براساس مجموعه‌ رمان‌هایی با همین عنوان ساخته شده که رابرت جردن (Robert Jordan) از اوایل دهه‌ی ۹۰ میلادی شروع به نوشتنش کرد و تا زمان مرگ زودهنگامش در سال ۲۰۰۷، یعنی در ۵۸ سالگی، روی اون کار می‌کرد. بعد از درگذشتش، برندون سندرسون (Brandon Sanderson)، نویسنده‌ای شناخته‌شده در دنیای فانتزی، با استفاده از یادداشت‌ها و طرح‌هایی که جردن به جا گذاشته بود، کار رو ادامه داد و در نهایت در سال ۲۰۱۳ این مجموعه رو به پایان رسوند.

پیش از اینکه آمازون (Amazon) تصمیم بگیره این دنیای گسترده و پیچیده رو به سریال تبدیل کنه؛ که در واقع می‌شه گفت یه جور تمرین و آزمایش برای پروژه‌ی پرخرج‌ترش یعنی سریال ارباب حلقه‌ها (The Lord of the Rings) هم بود، چرخ زمان جایگاهی عجیب و دوگانه توی ذهن مخاطبان داشت. از یه طرف، در دنیای فانتزی‌بازها و کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای، یه اثر عظیم و کلاسیک محسوب می‌شد. از طرف دیگه، برای مخاطب عام تقریباً ناپیدا و ناآشنا بود؛ یه شاهکار پنهان.

درواقع، چرخ زمان یکی از پرفروش‌ترین و گسترده‌ترین مجموعه‌های فانتزی تاریخ ادبیات محسوب می‌شه؛ تا به امروز، بیش از ۹۰ میلیون نسخه از کتاب‌های این مجموعه در سراسر جهان به فروش رفته، که آمار خیره‌کننده‌ای در سطح جهانیه. با این حال، خیلی‌ها حتی اسم این مجموعه به گوششون نخورده؛ چرا که برخلاف شهرت آثار کلاسیکی مثل ارباب حلقه‌ها یا محبوبیت رسانه‌ای بازی تاج‌وتخت، چرخ زمان سال‌ها فقط در دایره‌ی محدود اما پرشور طرفدارانش مطرح بود. اگه اهل ژانر فانتزی، دنیاسازی‌های عظیم و روایت‌های پیش‌گویی‌محور نباشی، احتمالاً این اسم رو حتی توی لیست کتابفروشی‌ها هم رد کردی. به عبارتی، چرخ زمان دقیقاً در مرز بین شهرت افسانه‌ای و نادیده‌گرفته‌شدن عمومی ایستاده بود: یه شاهکار که فقط خاص‌ترین‌ها قدرش رو می‌دونستن.

• داستان کتاب‌ها درباره‌ی چیه؟

داستان چرخ زمان با پنج جوان از روستایی دورافتاده به نام ایمندز فیلد (Emond’s Field) شروع می‌شه: رَند، اگویین، پرین، نینیو و متریم. در شب جشن بل‌تاین (Bel Tine), زنی به نام مویرین (Moiraine) وارد روستا می‌شه، عضوی از گروه جادویی و قدرتمند آیس سِدای‌ها (Aes Sedai) که می‌تونن از قدرت یگانه (The One Power) استفاده کنن. بعد از حمله‌ی موجوداتی وحشی به اسم ترولاک‌ها (Trollocs)، مویرین به این جوون‌ها می‌گه که یکی از اون‌ها ممکنه همون اژدهای تناسخ‌یافته (The Dragon Reborn) باشه، فردی افسانه‌ای که طبق پیش‌گویی‌ها قراره دنیا رو یا نجات بده، یا دوباره به نابودی بکشونه. این پنج نفر ناخواسته وارد سفری خطرناک و سرنوشت‌ساز می‌شن که در اون باید با تاریکی، پیش‌گویی، و تقدیری فراتر از درکشون روبه‌رو بشن.

در طول مسیر بیشتر با لوز ترین تلامن (Lews Therin Telamon) یا همون اژدها یا جنگجوی نور در دوران قدیم آشنا می‌شیم. اون، در نبرد با شید بزرگ (The Dark One) اشتباهی مرگبار کرد و باعث شد نیمی از جادوی مردانه، یعنی سایدین (Saidin)، آلوده بشه و در نتیجه تمام جادوگران مرد، کارشون به دیوونگی بکشه؛ نتیجه‌اش چیزی بود به نام شکست جهان؛ فاجعه‌ای که بعد از چهار هزار سال هنوز زمین ازش ریکاوری نکرده. و به همین خاطر، مردانی که قدرت جادویی دارن، به‌شدت تحت تعقیب قرار می‌گیرن. 

با این حال، در پیش‌گویی‌ها اومده که اژدهای تناسخ‌یافته دوباره دنیا رو نابود می‌کنه و هم‌زمان نجاتش هم می‌ده. و بدون اون، دنیا هیچ شانسی برای بقا نداره...

• چه چیزی کتاب‌های چرخ زمان رو خاص کرده؟

واقعا چه چیزی باعث می‌شه که بیش از ۹۰ میلیون نفر در سراسر دنیا برن سراغ مجموعه‌ای ۱۴ جلدی (به‌علاوه یک جلد پیش‌درآمد) و بخوان دنیای عظیم، پرلایه و پیچیده‌ی اون رو کشف کنن؟ اونم در حالی که هر جلد از این مجموعه انقدر قطوره که واقعاً می‌شه باهاش یه نفر رو از پا در آورد! 

در مجموع، این مجموعه چیزی حدود ۴.۴ میلیون کلمه داره، یعنی یه کوه متن، اما کوهی که خواننده‌ها با اشتیاق ازش بالا می‌رن. اما فقط حجم بالا نیست که این مجموعه رو خاص می‌کنه؛ عظمت مفهومی و عمق روایی اون هم بی‌نظیره. تم اصلی داستان حول محور مفهومی کهنه ولی همچنان زنده می‌چرخه: نجات‌دهنده‌ی پیش‌گویی‌شده. اما برخلاف کلیشه‌ی رایج، چرخ زمان از همون اول یه سوال مهم رو مطرح می‌کنه: اگه تو نجات‌دهنده‌ی دنیا باشی ولی نخوای این مسئولیت رو قبول کنی چی؟ اگه بدون انتخاب خودت، یه پیش‌گویی کل زندگی‌تو نابود کنه، چی؟ خانواده‌ات چی می‌شن؟ دوستات چطور باهاش کنار میان؟ و تو با خودت؟ این مجموعه پره از چنین پرسش‌های اخلاقی و روان‌شناختی که قهرمان‌ بودن رو نه افتخار، بلکه بار و دردسر می‌بینه. انتخاب، اجبار، و تقدیر سه نیرویی‌ هستن که مدام در حال کشمکش هستن، نه فقط در ذهن شخصیت‌ها، بلکه در قلب جهان.

رابرت جردن، برای خلق این دنیا فقط به تخیل خودش بسنده نکرد. اون برای ساخت جهان چرخ زمان از تاریخ، اسطوره، دین، فلسفه و فرهنگ‌های شرقی و غربی الهام گرفت. هر ملت، زبان، سنت یا مذهب در این جهان ریشه‌ای داره که می‌شه ردش رو در دنیای واقعی هم پیدا کرد. مثلاً اسم شخصیت اگویین آل‌ویر (Egwene al’Vere) برگرفته از ترکیبی زبان‌شناسانه از اسم افسانه‌ای گوئینیویر (Guinevere)، ملکه‌ی دوران شاه آرتوره. این ترکیب استادانه از منابع مختلف باعث شده که خوندن این مجموعه فقط داستان‌محور نباشه، بلکه یه تجربه‌ی فرهنگی فکری باشه. خواننده‌ها نه‌تنها دنبال مسیر قهرمان هستن، بلکه درگیر کشف لایه‌های تاریخی و اسطوره‌ای دنیان.

یکی از موضوعات برجسته‌ی چرخ زمان، بررسی قدرت (هم در معنای جادویی و هم اجتماعی) از زاویه‌ای تازه‌ست. در این دنیا، جادو یا همون قدرت یگانه (The One Power) به دو بخش تقسیم می‌شه: سایدین، بخش مردانه‌ای که سال‌ها پیش آلوده شده و استفاده از اون باعث دیوانگی مردان جادوگر می‌شه؛ و سایدار، بخش زنانه‌ای که هنوز پاکه و فقط زنان می‌تونن ازش استفاده کنن. این ساختار، دنیایی رو خلق کرده که قدرت در دست زن‌هاست؛ هم در سطح جادویی، هم در سطح اجتماعی. زنانِ آیس سدایی (Aes Sedai) هم جادوگرن، هم سیاست‌مدار، هم پیشگو، هم جنگ‌طلب و هم نگهبان نظم جهانی. و همین موضوع باعث شده که نقش‌های جنسیتی در این دنیا با چیزی که در اغلب آثار فانتزی می‌بینیم، متفاوت باشه. در زمان خودش، این نگاه به جنسیت نوآورانه و حتی جسورانه بود. اما با گذشت زمان، تقسیم‌بندی باینری بین زن و مرد ممکنه برای مخاطب امروزی تا حدی کهنه به‌نظر برسه. گفته شده که سریال آمازون قراره این موضوع رو بازنگری کنه و با درک جنسیتی مدرن‌تر بهش نگاه کنه، اتفاقی که می‌تونه تعادل جدیدی در اقتباس مدیایی این دنیا ایجاد کنه.

• سریال چرخ زمان

سریال چرخ زمان اولین بار آبان ۱۴۰۰ (نوامبر ۲۰۲۱) از آمازون پرایم پخش شد. اون فصل نمره‌ی ۸۱٪ از راتن تومیتوز گرفت ولی تو متاکریتیک نمره‌ی متوسط ۵۵ رو کسب کرد. با این حال، سریال خیلی زود جای خودش رو بین طرفدارهای ژانر فانتزی باز کرد. آمازون از همون اول به پروژه اعتماد داشت و حتی قبل از پایان فصل اول، ساخت فصل دوم رو هم تأیید کرده بود. فصل دوم شهریور ۱۴۰۲ (سپتامبر ۲۰۲۳) منتشر شد و نسبت به قبل از نظر روایت، شخصیت‌پردازی و دنیاسازی پیشرفت محسوسی داشت. نمره‌ی منتقدها همچنان متوسط موند، اما بازخوردها مثبت‌تر بود و همین زمینه‌ساز تمدید سریال برای فصل سوم شد.

و حالا فصل سوم هم رسماً منتشر شده، در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۴۰۳ (March 13, 2025) با انتشار سه قسمت اول به‌صورت هم‌زمان، و بقیه‌ی قسمت‌ها هر هفته تا ۲۸ فروردین ۱۴۰۴ (April 17, 2025). این فصل قراره یکی از مهم‌ترین آرک‌های داستانی رو پوشش بده، و طبق بازخورد اولیه‌ی طرفدارها، سریال وارد دوران پختگی خودش شده. آمازون نشون داده که تصمیم داره این پروژه‌ی فانتزی رو جدی و بلندمدت دنبال کنه، و فعلاً خبری از توقفش نیست.

فصل سوم چرخ زمان بدون شک از دو فصل قبلی بهتره؛ روایت منسجم‌تر شده و شخصیت‌پردازی‌ها جون گرفتن. رزمند پایک (Rosamund Pike) تو نقش مویرین (Moiraine Damodred ) هنوز مهره‌ی اصلی سریاله، ولی بازی جوشا استرادوفسکی (Josha Stradowski) به‌عنوان رند (Rand al'Thor) تو این فصل حسابی چشم‌گیره. مارکوس رادرفورد (Marcus Rutherford) و زویی رابینز (Zoë Robins) هم کاراکترهاشونو خیلی بهتر از قبل درآوردن. جلوه‌های ویژه، طراحی صحنه و کیفیت تولید هم به سطح بالاتری رسیده. در کل، اگه فصل یک دلتو نگرفت، الان وقتشه که یه فرصت دوباره بهش بدی.

اگه دنبال یه سریال فانتزی هستی که فقط یه نسخه‌ی تلوزیونی ضعیف با داستانی ساده نباشه، چرخ زمان همون چیزیه که لازمه ببینی. دنیایی وسیع با اسطوره‌سازی عمیق، شخصیت‌هایی خاکستری که با سرنوشت و قدرت درگیرن، و فقط دنبال قهرمان‌بازی نیستن، بلکه می‌پرسن "اگه نخوای قهرمان باشی چی؟". بازی‌های قوی، مخصوصاً رزمند پایک، جلوه‌های ویژه‌ی باکیفیت، و داستانی که تو هر فصل رشد کرده، باعث می‌شه این سریال از یه فانتزی کلیشه‌ای فاصله بگیره. خلاصه، اگه دنبال یه دنیای فانتزی واقعی با معنا و عمق می‌گردی، این سریالو از دست نده.

از دنیای فانتزی محبوبتون بیشتر بخونین:

• • آشنایی با فورسیکن‌ها در دنیای چرخ زمان؛ از ضعیف‌ترین تا قدرتمندترین
  • از کتاب و بازی تا سریال؛ اقتباس‌هایی که دنیای سرگرمی را تغییر دادن
  • ۱۵ سریال برتر درباره‌ی زمان که مغزت رو به چالش می‌کشن!
  • ۱۵ سریال جادوگری که هر طرفدار دنیای فانتزی باید ببینه!